Để phục vụ công tác vệ sinh, trong mỗi khu nhà xí tập thể đều có một bể hay thùng chứa nước, dù không phải lúc nào cũng có nước (đến nước ăn, nước rửa rau nhiều khi còn phải chờ dài cổ nữa là...). Thế nên hồi đó, chẳng cần phải bảng biển chỉ dẫn như bây giờ, nhưng kể cả khách lạ mới đến lần đầu khi cần cũng biết ngay toilet nằm đâu nhờ cái sự “gửi hương cho gió”.
Mà dù cho bể đầy nước cũng chưa chắc có người dùng. Ở cái chỗ công cộng này, người ta thường nghe tiếng ai đó mới bước vào chửi kẻ đến trước mình là vô ý thức, xong việc không chịu dội nước, làm cho họ phải giải quyết hậu quả thay. Rồi đến lượt người vào kế tiếp lại chửi cũng vì cái chuyện ấy. Có lẽ người ta nghĩ, mình “xử lý' hộ thằng khác thì thằng khác cũng phải "xử lý" của mình, thế mới công bằng.
Kinh khủng nhất là những ngày trời nắng nóng, khu toilet công cộng ngập trong thứ mùi “khó tả” cùng tiếng vo ve bất tận của lũ ruồi. Anh Trần Trung, 39 tuổi, sống ở quận Đống Đa, Hà Nội, miêu tả: “Ngồi trong ấy là cứ phải rung lắc, đung đưa thân hình liên tục để bọn tàu bay Mỹ ấy (chỉ lũ ruồi) không đáp được lên người. Lại còn gián con bò lổm ngổm, con bay xè xè sẵn sang lao vào mặt mình nữa chứ. Trời thì nóng, ngồi mấy phút là mồ hôi đầm đìa chả khác gì tắm hơi, toàn thân ướp hương”.
Những hôm trời mưa ngập mới lại càng rùng rợn. Thôi thì thứ gì nổi được cứ nổi, cái gì dập dềnh cứ dập dềnh. Thế nhưng cái sự tiêu hóa nó không ngừng lại được, người ta vẫn phải nhón chân bì bõm đi ra…
Có lẽ câu ví “tình yêu như cái nhà xí, kẻ ở trong muốn ra, người ở ngoài muốn vào” nảy sinh ra trong cái thời này chăng? Dù có kinh sợ đến mấy, cứ sáng sáng, tối tối, trước cửa nhà vệ sinh công cộng luôn có cả hàng dài chờ đợi. “Tôi toàn được bố phân công dẫn thằng em ra xí phần cho cả nhà, vừa bịt mũi vừa xếp hàng chờ, không dám bỏ ra xa vì sợ nhỡ có đứa nào tranh phần vào trước mất”, anh Trung nói.
Anh kể tiếp: “Khu WC nhà tôi hồi đó có 4 'chuồng', 'chuồng' cuối cùng toàn bị tắc, chẳng ai dám dùng, nhưng nhiều khi đau bụng cuống quá cũng đành đâm bổ vào đó. Rùng cả mình. Thế mà trong khu tập thể vẫn có một ông kỳ tài, ngồi trong ấy đọc báo bao lâu cũng được. Chả là hồi đó, người ta toàn sử dụng sách vở và báo cũ cho cái việc vệ sinh, nếu tiết kiệm thì còn cắt ra thành những mảnh vuông nhỏ nữa. Trước khi vò cho nó mềm ra và tăng ma sát, hầu như ai cũng tranh thủ đọc. Có điều cái ông kia, đọc hết những tờ mình cầm đi, nếu thấy trên tường có mảnh sách báo nào người ta còn thừa giắt lại là cũng phải cố đọc bằng hết mới chịu ra, nhiều khi để người ta chờ lâu, mắng ầm cả lên”.
Còn ông Phái, công nhân về hưu, hiện sống ở quận Hoàng Mai, Hà Nội, nhớ lại: “Kể ra cũng buồn cười, cả khu tập thể hôm nào cũng gặp nhau đủ mặt ở nhà vệ sinh công cộng, mãi nên cũng chả ngượng ngùng gì nữa. Trong lúc chờ đợi, mọi người hỏi thăm nhau, thông báo tin tức, rồi 'chém gió' vui vẻ ra trò, khi có một chỗ trống, có vài người lịch sự 'mời bác đi trước', 'không bác đi trước đi', hoặc 'bác thông cảm cho em vượt tí nhé, bí quá'… Hồi đó toilet cũng chả phân khu nam khu nữ gì sất, cứ có chỗ trống là xông vào thôi”.
Nhà vệ sinh chỗ ông Phái có phân ra các khu dành cho nam và nữ đàng hoàng. Có điều phần bên nam thường rất bẩn do các anh đã lười lại còn hay bừa bãi. Vì thế, nhiều anh toàn nhân lúc vắng đi trộm bên khu nữ cho nó sạch.
Chuyện về những cánh cửa
“Hồi đầu thì nhà vệ sinh khu tập thể tôi ở hình như cũng có cửa, nghe bảo sau cửa nó mục nát rồi gãy rời đi. Làm đơn mãi mà xí nghiệp không cho lắp lại, nhưng cái chuyện kia thì không ngừng nổi một ngày, nên không có cửa thì vẫn phải vào”, bà Vân, 52 tuổi, sống ở Nam Định, kể. “Thế là ai đi vệ sinh cũng mang theo tờ báo thật to, vừa để đọc vừa che kín cả người. Lâu dần cũng thành quen, chỉ còn chị em che bằng báo, còn đàn ông với trẻ con thì mặc kệ”.
“Căng thẳng nhất là ban đêm. Những hôm mất điện hay bóng đèn khu vệ sinh hỏng thì khỏi bàn, nhưng cả khi có đèn thì cũng không đủ sáng cho cả 4 – 5 buồng được. Thế là ngồi trong ấy mà lo nơm nớp, hễ nghe tiếng bước chân tới gần là phải đằng hắng một tiếng, ra ý có tôi trong này, hoặc cố ý vò giấy thật to. Chết cười, có người còn giả vờ hát khe khẽ nữa. Mãi về sau này thấy nhiều người vẫn gọi đi vệ sinh là đi hát, không biết có phải bắt nguồn từ cái chuyện này không”.
Còn nhà vệ sinh của khu nhà ông Long (Cầu Giấy, Hà Nội) từng sống vẫn có cửa, nhưng sau nhiều năm chịu ẩm ướt, phần bên dưới, nơi vẫn bị nước dội vào, bị mủn rồi rụng dần, tạo thành một lỗ hổng toang hoác, đủ thấy hết “phần nhạy cảm” của người ngồi trong. Thành thử ai cũng lo che che, đậy đậy mỗi chỗ ấy. Những lỗ hổng đó cũng là “gợi ý” cho bọn trẻ nhỏ tinh nghịch, lũ nhóc mới lớn tò mò và những gã đàn ông thèm thuồng bệnh hoạn tập thói quen rình mò, nhìn trộm chị em. Trẻ con nghịch thì hay rủ nhau cùng đi, cùng chỉ trỏ, cùng khúc khích rồi cùng ù té chạy, người lớn làm chuyện xấu thì âm thầm, lén lút một mình…
Mà không phải chỉ có những nhà vệ sinh thiếu cửa hay cửa hỏng mới có cái tệ nhìn trộm này. Hình như đây là thứ “tác dụng phụ” phổ biến ở những nơi mà người ta phải dùng hố xí công cộng, trong cái thời mà thông tin về giới tính – sức khỏe sinh sản quá ít ỏi, bản năng tình dục bị cấm đoán và kìm nén. Trong khi đó, ở nhiều nơi, khu vệ sinh lại được bố trí khá tách biệt, thường là góc xa vắng nhất của khu đất, để đến được đó phải đi qua bao nhiêu vườn rau, bụi cây, thật tiện cho việc rình mò và chạy trốn.
“Tôi còn nhớ hồi đó cô Hoa nhà bên cạnh mỗi lần đi vệ sinh toàn nịnh tôi đi cùng, dù tôi không có nhu cầu”, chị Loan, 36 tuổi, kể. “Cô ấy dặn tôi đứng ngoài canh, để ý xem có đứa nào rình mò không, nếu có thì kêu lên cho cô biết. Vì cái công lao đó, thỉnh thoảng cô cho tôi vài hào, hoặc cái kẹo. Hình như cô sợ vì đã mấy lần bị nhìn trộm rồi. Trong những lần chờ cô như vậy, đa phần là tôi thơ thẩn bắt châu chấu giết thời gian, nhưng cũng đã đôi lần thấy mấy gã thanh niên lấm lét khả nghi. Tôi hét lên cô Hoa ơi có người đấy, thế là mấy kẻ kia chạy mất”.
Lại nói chuyện cái cánh cửa nhà vệ sinh công cộng, ở khu tập thể nhà anh Phấn, 47 tuổi, Thanh Hóa, thường xuyên xảy ra chuyện chơi ác nhau. Chẳng là mỗi cánh cửa ấy đều có cả móc cài ở bên trong lẫn bên ngoài. Móc trong là để bảo vệ người phía trong, móc ngoài là để khi “xong việc” bước ra thì cài lại cho đảm bảo vệ sinh và… thẩm mỹ. Bọn trẻ con nghịch ngợm nhiều lúc chẳng nghĩ ra chuyện gì để chơi, bèn mò đến nhà vệ sinh, thấy buồng nào có người là cài móc bên ngoài lại, báo hại nạn nhân phải đợi người bên cạnh “hoàn tất công việc” để nhờ giải thoát.
Anh Phấn kể: “Có lần, chúng nó nhốt một lúc 5 người trong nhà xí. Lúc đầu vì ngượng nên không ai lên tiếng, cứ nghe ngóng xem nếu có tiếng người hay tiếng bước chân gần đó mới gọi. Không ngờ chờ mãi chẳng thấy ai, một cô gái lo quá kêu toáng lên, người các buồng lên cạnh mới liên tiếng, lúc đó ai nấy mới biết nãy giờ mình khôngphải chịu nạn một mình. Thế là họ cùng chửi cái đứa chơi ác rồi cùng hợp lực kêu ầm lên, một lúc mới có người tới cứu. Bị nhốt trong cái toilet tập thể thơm tho của thời đó có lẽ là một kỷ niệm đến chết không quên”.
FB Lịch sử Việt Nam qua ảnh
